گبردوزی یا زرتشتی‌دوزی گونه‌ای رودوزی به شمار می‌آید که تنها در میان زرتشتیان انجام می‌شود و اکنون درحال فراموش شدن است. این رودوزی دربرگیرنده نگاره‌ها و نمادهای ویژه‌ای است که هریک درونمایه‌ی ویژه‌ای در باورهای زرتشتیان دارد. زرتشتیان این نگاره‌ها را روی لباس نوعروسان می‌دوختند تا باورهایی مانند باروری، حاصلخیزی، زندگی جاوید و...... را به نمایش بگذارند. زرتشتی‌دوزی گونه‌ای دوخت است که پیش از اسلام در میان ایرانیان روایی داشته(:رایج بوده) است. زرتشتیان پس از اسلام مانند اقوام اقلیت، جامه سنتی خود را نگاه داشته و تا چند دهه گذشته نیز در آیین زناشویی، زنان جامه‌های زرتشتی خود را می‌پوشیدند. در گذشته، اندکی پس از زاده شدن دختر، خانواده و به ویژه مادر او به فکر آماده کردن جامه و جهاز عروسی او بودند و کار نخ‌ریسی و بافتن پارچه و دوختن جامه را آغاز می‌کردند و سپس گلدوزی روی آن را انجام می‌دادند . سال‌ها زمان می‌برد تا گلدوزی جامه عروس به پایان برسد و آن را به یک اثرهنری همانند سازد. اکنون این هنر نزد زرتشتیان یزد و کرمان هنوز هم هست. [جی کلاک ، ص231-230 ] پوشاک آنها از پارچه‌هایی به رنگ‌های گوناگون تشکیل شده است. در گذشته از پارچه‌های رنگارنگ ابریشم از دست‌بافته‌های خودشان وپارچه‌های روشن بافت چیت که بیشتر از کشور روسیه و هند می‌آوردند بهره برده می‌شده است. این تکه‌های ابریشم و چیت به گونهی یکی در میان در کنار یکدیگر قرار می‌گرفت و به هم دوخته می‌شد که پارچه دوخته‌شده به طرح تیر و سیخ شناخته می‌شد. تکه‌های بریده شده از پارچه ساده به تیر معروف و تکه‌های بریده‌شده از چیت به سیخ معروف است. زرتشتی‌دوزی یکی از کهن‌ترین سوزن‌دوزی‌های ایرانی است که کمتر سوزن‌دوزی به زیبایی آن دیده می‌شود. این سوزن‌دوزی به اندازه‌ای ظریف است که بخیه‌های آن را با ذره‌بین باید دید. نخ مورد استفاده در زرتشتی‌دوزی، ابریشم تابیده طبیعی است و هم برای گلدوزی و هم برای شیرازه‌دوزی ازاین نوارها با ابریشم دوخته می‌شود. در کنار آنها به گونهی یکی در میان تکه‌های رنگارنگ پارچه ابریشم یا چیت گلدار روشن دوخته شده است. لبه شلوار زرتشتی‌دوزی شده که دارای پهنای بسیاری است در بخش زانو جمع شده و مانند بادکنکی به چشم می‌آید. زرتشتی‌دوزی بیشتر با دوخت‌های ترکیبی انجام می‌شود و عبارتست از: ساقه‌دوزی، توپر دوزی، زنجیره و دندان موشی. پیش از این نگاره‌های روی پارچه‌های چیت یا ابریشمی که خود می‌بافتند گلدوزی می‌شد. ولی اکنون از تافته‌های رنگی مثل سبز یشمی، زرد قناری، بنفش، زرشکی، آبی، قرمز، مشکی، و پارچه کتانی یا لایی برای استواری بیشتر و آسانی کار سوزن‌دوزی استفاده می‌شود. رنگ سبز: درخاکسپاری، بزرگ‌ترین فرزند فرد درگذشته در حالی که دستمال سبزی بر بازوی دست راست خود بسته است، حرکت می‌کند. این کار نشانه آن است که زندگی در این خاندان پایستگی خواهد داشت. رنگ سفید: رنگ سرخ: در آیین زرتشتی رنگ سرخ نماد ایزد مهر و دمیدن خورشید است. از سویی رنگ آتش است که آتش در نزد زرتشتیان سپند است.
یکی ازویژگی‌های این نوع دوخت ترکیب و هماهنگی کامل رنگ‌هاست که نشان می‌دهد زرتشتیان آشنایی کامل با ترکیب رنگ‌ها داشته‌اند. هم در قرار دادن تیرها و سیخ‌ها در کنار یکدیگر و هم در بهره‌گیری از رنگ‌های مناسب رنگ زمینه برای سوزن‌دوزی.
معمولا یکی از بخش‌های لباس گبردوزی می‌شده است و همه بخش‌ها گلدوزی نمی‌شده است، یا شلوار یا دامن را زرتشتی‌دوزی می‌کردند.
در آیین زرتشتی و فرهنگ ایرانی، رنگ سبز نشان زندگی، بالندگی و سربلندی است. [نیکنام ، 1379، موسسه فرهنگی و انتشاراتی فروهر، ص61 پاورقی] در دین زرتشت، رنگ سبز بسیار سپند(:مقدس) است تا جایی که عروس بیشتر لباس سبز می‌پوشد و پارچه‌ی توری سبزرنگ روی سر می‌اندازد و داماد، کلاه به رنگ سبز بر سردارد و روی شانه‌ی راست دستمال سبز می‌اندازند و روی آن کشتی قرار می‌دهند. حتا سفره ای که در برابر عروس و داماد گسترده می‌شود سبز رنگ است.
در آیین زرتشتی رنگ سفید نشانه‌ی پاکی است و در اوستا نیز به عنوان رنگ وهومن و نماد دین بدان اشاره شده است. در استوره‌های ایرانی آمده است که زمانی که زرتشت سرگرم اجرای آیین دینی بهار بود و در کنار رودخانه دایتی به نیایش می‌پرداخت، پس از چهارمین بار که از آب بیرون آمد، بهمن را از سمت جنوب دید که به سوی او می‌آید و شاخه سفیدی در دست داشت که نماد دین بود.[آموزگار- تفضلی ، 1386 ، نشر چشمه ، ص40] موبدان لباس سفید برتن دارند. در سوگواری‌‌ها همگان لباس سفید می‌پوشند.
| قالب جدید وبلاگ پیچک دات نت |
